Wprowadzam Was w świat Historii... Do opowieści o Rabbanie powrócę niebawem. Chciałem tym rozpocząć wątek podróży, podróży przez Historię właśnie...
Zapytacie:
Dlaczego tak długo nie pisałeś?Odpowiadam:
Zbierałem mapy dla naszej ekspedycji, a raczej dla Waszej, bo ja historie, które opisuję, już znam.Dzisiaj temat jakże bliski mojemu sercu, temat II wojny światowej, temat obiecywany mojemu koledze Łukaszowi. Tak, o tego nałogowca komputerowego mi chodzi;)
Zdjęcie bardzo znane. Z pewnością każdemu z graczy fpsów przychodzi na myśl nieśmiertelna, pierwsza część serii Call of Duty, a dokładniej scena końcowa, w której obok naszego bohatera- Woronina staje Towarzysz machający czerwoną flagą...
Jestem ciekaw czy ktoś z graczy wie, że zdjęcie symbolizujące upadek Trzeciej Rzeszy i spontaniczną radość Armii Czerwonej, było tylko zręczną inscenizacją.
Musi skądś wziąć czerwoną flagę- dla Jewgienija Chałdieja stało się to jasne w chwili, gdy 30 kwietnia 1945 roku szef kazał mu ruszać w drogę. Już następnego dnia, 1 maja, 28 letni fotograf TASS* miał lecieć do Berlina. Moskiewska agencja prasowa potrzebowała aktualnych zdjęć z końcowej walki o stolicę Rzeszy. Ostateczny triumf Armii Czerwonej był tuż-tuż. Berlińska metropolia, w której wciąż żył milion ludności cywilnej, zamieniła się w pole bitwy. Czerwonoarmiści zajmowali ulicę za ulicą, dzielnicę za dzielnicą- teraz dotarli do centrum miasta i piechota 150 Dywizji Strzelców już gotowała się do szturmu na ogromny, wolno stojący gmach Reichstagu. Pokonanie Niemiec Hitlera było kwestią godzin, a zdjęcia Chałdieja miały wieścić o tym wielkim, wysoko okupionym zwycięstwie.
Chałdiej wiedział, że nie może wrócić do Moskwy z migawkami robionymi na gorąco. Potrzebne były triumfalne obrazy o wadze symbolu, starannie wyreżyserowane- a czerwona flaga należała do rytuału. Była nie tylko flagą państwową, ale także czerwonym sztandarem rewolucji proletariackiej, którą Sowieci chcieli uszczęśliwić narody świata. Profesjonalista Chałdiej niczego nie zostawił przypadkowi. Wieczorem w przeddzień wyjazdu z Moskwy przekonał szefa kantyny w TASS, by mu wypożyczył kilka czerwonych obrusów, i tak używanych w jadalni podczas konferencji. Jeszcze tej samej nocy zaniósł je swojemu wujowi, krawcowi Izraelowi Izraeliczowi Czejicerowi. Obaj siedzieli do rana, naszywając na każdy z nich sierp, młot i pięcioramienną gwiazdę.
Czerwone flagi od czterech lat towarzyszyły Chałdiejowi, który jako fotograf TASS, swoim aparatem robił zdjęcia w Kerczu, Sewastopolu, Budapeszcie, Belgradzie i Wiedniu- tam gdzie Armia Czerwona zdobywała jakieś miasto. Czuł, że musi spełniać swój propagandowy obowiązek.
Pierwszego maja przybył do Berlina i od razu wziął się do pracy, ale ani lotnisko Tempelhof ani Brama Brandenburska nie ilustrowały wspaniałego zwycięstwa. Wreszcie o 8 rano stanął przed dymiącym gmachem Reichstagu, podszedł do niego żołnierz i powiedział "
Lejtnant, chodźmy na szczyt zrobić zdjęcie" a on odparł "
Po to tutaj jestem".
Pierwsze ujęcia z kopuły nie podobały się naszemu bohaterowi, bo pokazywały zbyt mało miasta (zdjęcie, które pokazuję jest ucięte i widać tylko ulicę, ale to jedyne ukazujące drobny szkopuł). Chałdiej wspomina, że znalazł w końcu punkt i rozkazał "Chłopcy, ustawcie się w tym a tym miejscu". Jeden z żołnierzy, wziął czerwoną flagę, wdrapał się na główny gzyms wschodniej elewacji Reichstagu i zaczął powiewać sztandarem na tle płonących, berlińskich ruin (w oddali było widać Bramę Brandenburską). Chałdiej zużył cały film, wreszcie miał swoje zdjęcia!
A teraz drobny feler na zdjęciu. Żołnierz podtrzymujący ma dwa zegarki! Ale to politycznie niepoprawne! Zwycięski radziecki żołnierz nie może być uwieczniony jako "łowca zegarków"!
Co należy zrobić? Co Wy byście zrobili?
Oczywiście dokonali retuszu! Tak! To było możliwe w tamtych czasach:)
Usunięto zegarek na prawej ręce i dopiero w takiej formie zdjęcie otrzymało błogosławieństwo i mogło obiec cały świat.
2 maja trzej sierżanci Meliton Kontarija, Michaił Jegorow i niejaki Samsonow nie mogli o tym jeszcze wiedzieć. Cała trójka czuła się dumna, że w imieniu wszystkich czerwonoarmistów mogła otrzymać taki zaszczyt. Niedługo po tym wydarzeniu Stalin mianował ich "Bohaterami Związku Radzieckiego", obsypano ich honorami i zaszczytami. Ach, jakie to piękne;)
Ale czy ci trzej żołnierze byli wśród pierwszych, którzy Reichstag zdobywali?
To pozostaje kwestią sporną.
Oficjalna radziecka historiografia od 1945 roku konsekwentnie budowała legendę wokół tych trzech osób i ich "wielkiej chwili"- ta historia była za dobra, kogo więc obchodziło, ile w niej jest prawdy? Ważniejszy od faktów był efekt propagandowy. Po latach pułkownik Zinczenko, dowódca pułku szturmującego Reichstag, opowiadał o zaciętych walkach o ten budynek i o zawieszeniu o 20.50 sztandaru zwycięstwa 30 kwietnia. Wtórował mu w tym Meliton Kantarija. To było kłamstwo. Cokolwiek się w tamtych dramatycznych godzinach wydarzyło- pewne jest, że gdy dookoła jeszcze strzelano i zabijano, żadnego fotografa nie było w pobliżu. Nikt w ciemnościach nie utrwalił tego, że na Reichstagu powiewa czerwona flaga.
Niemieccy świadkowie potwierdzają, że 30 kwietnia radzieccy żołnierze wtargnęli do budynku i 1 maja zajmowali zaledwie kilka pięter. Tego dnia uczcili też największe święto ruchu robotniczego, nie zdając sobie sprawy, że czeka ich jeszcze krwawa walka. Niemieccy żołnierze wspominali, że odepchnęli Rosjan i "zrobiło się spokojniej" , dopiero o północy walońscy esesmani i członkowie Volkssturmu wycofali się kanałami. O siódmej rano 2 maja Reichstag zajęli Sowieci.
Niestety od 1945 roku upowszechniano bardziej heroiczną wersję Zinczenki i Kantariji. Zdobycie Reichstagu to jeden z najczęściej opisywanych szczegółów w radzieckiej historiografii wojennej, która je wykreowała na końcowy punkt II wojny światowej i konsekwentnie gloryfikowała. Szturm na Reichstag znalazł się wkrótce w standardowym repertuarze komunistycznych mitów historycznych. W jaką tradycję wpisano to wydarzenie, wynika z apelu, z jakim oficer polityczny podobno zwrócił się wówczas do atakujących żołnierzy: "Tam przed wami jest Reichstag. A przede mną był wtedy, 24 października 1917 roku, Pałac Zimowy, jeszcze większy, tak, jeszcze piękniejszy. Nie mieliśmy wątpliwości, wszyscy wiedzieli, że Pałac Zimowy musi być nasz, tak jak i wy teraz nie macie wątpliwości...".
Mit Reichstagu jeszcze dziś jest pielęgnowany w moskiewskim Muzeum Armii, gdzie czerwoną flagę traktuje się jak relikwię. W 75. urodziny Lenina, 2 kwietnia 1945 roku została nadana150 Dywizji Strzelców i uchodzi za "sztandar zwycięstwa narodu radzieckiego nad ciemnymi siłami faszyzmu". Z własnoręcznie uszytą płachtą Chałdieja nie ma nic wspólnego, a czy jest tą samą, którą pierwszy oddział szturmowy poniósł na Reichstag- to zdradził, po rozpadzie ZSRR , sam Meliton Kantarija: "Jeśli myślisz, że to ona, moja czerwona flaga, to wprawdzie nie jesteś w błędzie, ale właściwie się mylisz". W istocie, prawdziwa czerwona flaga znajduje się w piwnicy muzeum.
Jedno jest pewne, jak to że to piszę. Szturm na gmach był rzeczywiście jednym z ostatnich, większych bojowych działań w Berlinie, a zajęcie stolicy definitywnie przypieczętowało upadek Hitlera i jego Wehrmachtu.
Pozostaje już ostatnie pytanie: Dlaczego wybrano Reichstag? Piękne widoki? Chyba nie:) I tak wszystko wokół się paliło:) A kilkaset metrów dalej na południe, w bunkrze pod Kancelarią Rzeszy, znajdował się prawdziwy ośrodek nazistowskiej władzy. Przecież tam Hitler przez kilka tygodni próbował dzięki swoim armiom-widmom odwrócić kartę historii. Tam popełnił samobójstwo (czy na pewno?). Jednak Sowieci nic o bunkrze nie wiedzieli.
Reichstag, dlatego że to stąd w 1933 roku faszyści na oczach całego świata rozpoczęli krwawą kampanię przeciwko komunizmowi. Tam narodził się nazistowski terror, prześladujący niemieckich Towarzyszy, obwinianych za pożar Reichstagu w tym samym roku. Ściśle rzecz biorąc, gmach, na którym radzieccy żołnierze 2 maja 1945 roku powiewali czerwoną flagą, był dawno zbezczeszczonym symbolem demokracji niemieckiej. Po pożarze sala plenarna byłą całkowicie wypalona, a posłowie przytakujący tylko Hitlerowi obradowali w stojącej naprzeciwko Operze Krolla. Sam gmach był w dobrym stanie, oprócz wspomnianej sali oczywiście. Do 1939 roku znajdowała się tam biblioteka poselska, a kolejną część zajmowało Archiwum Centralne Medycyny Wojskowej (przetrzymywano tam 14 milionów kart rannych żołnierzy). Nadawał się więc na symbol stanu Rzeszy Niemieckiej, ale w żadnym razie nie był symbolem narodowosocjalistycznej potęgi.
Ale 2 maja 1945 Malitonowi Kantariji, Michaiłowi Jegorowowi, Samsonowi i fotografowi Jewigieniowi Chałdiejowi niezbyt to przeszkadzało. Nie martwili się o historyczne detale i o to, jakim kultem władza radziecka otoczy ich samych i czerwoną flagę oczywiście. Swoją fotografią Chałdiej powiedział wszystko, co było do powiedzenia o tej wojnie. Dla niego, rosyjskiego Żyda, którego matka straciła życie w 1917 w pogromie, a ojciec i trzy siostry zostali zamordowani w Doniecku przez Niemców, zdjęcie "
czerwonej flagi na Reichstagu" miało jeszcze inne znaczenie. Było symbolem jego osobistego triumfu. Hitlerowi nie przyszłoby do głowy, że jeden Żyd uszyje flagę, a inny zatknie ją na Reichstagu!
Takie są losy jednego z najbardziej znanych zdjęć z flagą podczas II wojny światowej. Dla niecierpliwych powiem, że drugie to nieśmiertelni żołnierze amerykańscy zatykający "
sztandar chwały" na innym końcu świata- na Iwo Jimie.
*Centralna Agencja Prasowa
ZSRR
