Fanta i naziści

Scena rozgrywa się na pustyni w Nevadzie. Grupka młodych ludzi pokłada się w talerzu ogromnej anteny satelitarnej do odbioru ewentualnych sygnałów z głębi kosmosu. Wszyscy są w doskonałych humorach i podają sobie z rąk do rąk butelkę fanty. Niektórzy upijają łyk i ze śmiechem wydają z siebie beknięcie, które brzmi jak metaliczne "halooo..."- właśnie tak, jak ziemianie wyobrażają sobie "halo" kosmity. Badacze przestrzeni kosmicznej w centrum kontroli nie posiadają się z podniecenia. "Pierwsze halo z kosmosu"- wołają uradowani. Podczas gdy naiwni naukowcy myślą, że w końcu otrzymali przesłanie z jakiegoś odległego świata, młodzi ludzie cieszą się z udanego żartu- niewinny spot reklamowy z początku XXI wieku. (Dla ciekawskich: http://www.youtube.com/watch?v=OOP-FQLf0Cs)

No i co takiego? Spotów reklamowych jest wiele, gazowanych napojów owocowych á la fanta też. A jednak fanta kryje w sobie tajemnicę znaną tylko nielicznym. Dzieje powstania tej lemoniady są tak ciekawe jak fascynująca powieść. I związane z historią :) Ujmując rzecz w skrócie, można nawet powiedzieć, że gdyby nie II wojna światowa, fanty by nie było. Ale po kolei...

Było to latem 1940 roku, pod koniec pierwszego roku wojny. Polska od dawna okupowana, Francja pokonana, a Brytyjski Korpus Ekspedycyjny przepędzony z kontynentu. Nazistowskie Niemcy triumfowały. Przeciwnicy musieli się ugiąć. "Zmieciemy wrogów!"- obiecał chełpliwie führer narodowi. I wyglądało na to, że dotrzyma słowa. Jego zbrodnicze gry wojenne, którymi zmusił świat do drugiej wielkiej wojny, zdawały się sprawdzać. Początkowe sukcesy wojskowo-strategiczne robiły wrażenie i liczba zwolenników Hitlera wciąż rosła. Większość Niemców pokładała zaufanie w "największym strategu wszech czasów" i jego posunięciach. A ci, którzy mu nie ufali, nie mieli odwagi powiedzieć słowa. Kto się głośno sprzeciwiał, ryzykował głowę. A zresztą- ogół był o tym przekonany- wszystko przecież idzie jak po maśle, czyż nie?

Niewielu Niemców w okresie powszechnej euforii latem 1940 roku zachowało trzeźwość myślenia. Należał do nich Max Keith, od 1937 roku szef niemieckiej spółki Coca-Cola GmbH w Essen. Jeszcze nie można było przewidzieć, czy Stany Zjednoczone przystąpią do wojny, ale wykluczyć- też nie. Niemcy lubili zamorską brązową lemoniadę i Max Keith nie musiał się martwić o zbyt. Ale był nie tylko menedżerem i zręcznym przedsiębiorcą obdarzonym talentem organizacyjnym, lecz także umiał analizować i przewidywać rozwój wydarzeń politycznych. Wiedział, że w razie wojny między Niemcami a USA centrala firmy w Atlancie w amerykańskim stanie Georgia natychmiast wstrzyma dostawy koncentratu coca-coli. A bez tego syropu coli nie będzie. Receptura słodkiej, brązowej masy znajdowała się dobrze zabezpieczona w skarbcu i w głowach dwóch nieprzekupnych ekspertów od smaku w centrali Coca-Coli. Skład tego ekstraktu od czasu jego wynalezienia przez aptekarza dr. Johna Stitha Pembertona z Atlanty w 1886 roku uchodził za jedną z najlepiej strzeżonych tajemnic gospodarczych.

Keith, urodzony 23 sierpnia 1903 roku w Düsseldorfie, dostrzegł niebezpieczeństwo, jakie dla jego przedsiębiorstwa oznaczała wojna zaczepna Hitlera. Polecił swojemu głównemu chemikowi, dr. Scheteligowi, opracowanie receptury napoju, który w razie konieczności mógłby zastąpić popularną colę. Najważniejsze, żeby produkcję erzacu coli można było prowadzić także w warunkach wojennych. Zrozumiałe, że poszukiwacze podstawowego składnika nowego napoju orzeźwiającego kierowali się dostępnością produktów. Im dłużej potrwa wojna, tym trudniej będzie o odpowiednie dodatki. Chodziło więc o to, by wybrać takie ingrediencje, które będą do pozyskania nawet w czasach prawdziwego niedostatku. Po kilku seriach doświadczeń dr Schetelig i jego współpracownicy zdecydowali się na następującą recepturę: serwatka, produkt mleczny o kwaśnym smaku, pozostający przy wyrobie serów, wzbogacona sacharyną i mieszana z resztkami owoców z produkcji soku jabłkowego i pomarańczowego. "Był to produkt z resztek resztek"- powie później o nowo wynalezionej "lemoniadzie" Max Keith. Smak miała ta mikstura lekko cierpki, ale za to z całą pewnością nie do porównania z niczym innym i beż wątpienia zasługiwała na status wyjątkowej. Erzac coli już był, ale jak go nazwać? Keithowi nie przychodziła do głowy żadna marka, zwołał więc w rozlewni coca-coli w Essen zebranie załogi. Walter Zimmermann, ówczesny grafik firmy, dobrze to pamięta: "Pracownicy rzucili około 20 propozycji, między innymi "Quirl" (Wiercipięta), "Durstlöscher" (Ugaszacz pragnienia), a także "Phantastisch" (Fantastyczna)". Za naprawdę fantastyczną jednak żadnej z tych propozycji Keith nie uznał. Dopiero gdy jeden z pracowników handlu zagranicznego, nazwiskiem Knipp, skrócił "Phantastisch" do "Phanta" czy "Fanta", nazwa się znalazła. Jesienią 1940 roku, w okresie zmasowanych nalotów na Anglię, produkt pojawił się na rynku.

Zrazu powodzenie miał umiarkowane. Niemcy nadal gasili pragnienie piwem, wodą mineralną, zieloną i czerwoną lemoniadą gazowaną oraz przez jakiś czas jeszcze coca-colą. Ten markowy artykuł został wprowadzony w Niemczech już w 1929 roku. Ray Rivington Powers, Amerykanin z Atlanty, podpisał z działem zagranicznym Coca-Coli standardową umowę licencyjną na rozlewanie produktu w Niemczech. Najbardziej popularny napój orzeźwiający Stanów Zjednoczonych chciał zaproponować niemieckim konsumentom. Snuł wielkie plany, wyobrażał sobie, że będzie sprzedawał coca-colę w kantynach Kruppa, Thyssena i Stinnesa w Essen, metropolii Zagłębia Ruhry. A potem także w Hanowerze, Westfalii, Hesji-Nassau, księstwie Hohenzollern, Badenii, Wirtembergii i na Obszarze Saary. Powers oceniał potencjalny niemiecki rynek na 23 miliony spragnionych klientów. Szacunki zaimponowały centrali w Atlancie. Rozszerzyła umowę z Powersem: został szefem centrali Coca-Coli na całe Niemcy. Ale Powers wymarzył sobie więcej, niż potrafił zrobić. Jego kapitał początkowy wynosił kilka tysięcy dolarów, pożyczonych od żony i jednego z niemieckich wspólników. Rozlewnia składała się z napędzanego ręcznie urządzenia i wozu konnego. W sezonie letnim 1929 roku, kiedy spodziewał się pierwszych wysokich obrotów, sprzedawał zaledwie dziesięć skrzynek na tydzień. Powers zawsze chciał osobiście dokonywać rozlewu, pozostawało mu więc niewiele czasu na zabieganie o klientów. Poza tym nie umiał znaleźć sposobu na chłodzenie coli. Właściciele kawiarń, restauracji i pijalni w Essen wprawdzie przyjmowali czasem jego skrzynki na próbę, ale podawali napój nieschłodzony- dla każdego amatora coli grzech śmiertelny. Jedyną możliwością było chłodzenie coli u miejscowych browarników, ci jednak nie byli zainteresowani promowaniem amerykańskiego napoju orzeźwiającego. Powers raz po raz zgłaszał się do szefa koncernu w Atlancie, Roberta Woodruffa, i żebrał o kredyty. Ale dopiero gdy nowym menedżerem na Europę Woodruff mianował operatywnego Gene' a Kelly' ego, obroty także w Niemczech wyraźnie wzrosły. Kelly bardziej efektywnie zorganizował zakład, uporządkował niemrawy interes Powersa i wprowadził nowe koncepcje. Wymyślił "torbę westchnień"- jak ją nazwali udręczeni komiwojażerowie coli, uginający się pod jej ciężarem. Był to pojemnik z zewnątrz obciągnięty skórą, a wewnątrz wybity blachą falistą. Mieściło się w nim sześć butelek chłodzonej lodem coli, którą można było zimą prezentować właścicielom knajp i restauracji. Aby jeszcze zwiększyć siłę przekonywania swoich komiwojażerów, Kelly wyposażył ich w cały arsenał materiałów, poczynając od termometrów, przez otwieracze do butelek, pinezki, rozdrabniacze do lodu, skrobaczki do szyb i zdjęcia rozebranych dziewczyn aż po nalepki z ceną i na plakatach reklamowych kończąc. W marcu 1932 roku sprzedano w Essen już 4 tysiące skrzynek coli, obroty w Niemczech wzrosły do 60 tysięcy skrzynek.

Ale prawdziwy przełom nastąpił dopiero wtedy, gdy do przedsiębiorstwa dołączył w 1933 roku Max Keith. Jeszcze w tym samym roku sprzedaż wynosiła 100 tysięcy skrzynek, a trzy lata później, w roku letnich igrzysk olimpijskich, już ponad milion. Dzięki zręcznej reklamie Keith zdołał zamienić colę ze zwyczajnego napoju, którym mieli gasić pragnienie robotnicy, w napój, którym w czasie wolnym od pracy raczyli się wszyscy. Podczas igrzysk w Berlinie coca-cola była oficjalnym napojem orzeźwiającym dla sportowców i widzów. Aby nikt nie wpadł na myśl, że nazistowscy przywódcy mogliby zakwalifikować jako "nieniemiecką" i umieścić na liście do odstrzału, Keith już wcześniej zastosował zręczną strategię reklamową- wszystkie niemieckie gwiazdy sportowe lat 30. raz po raz piły na plakatach jego brązową lemoniadę. A popularni artyści rozrywkowi germańskiego pochodzenia propagowali napój w nowym środku masowego przekazu- radiu. Nawet szczególnie trudne rafy Keith umiał omijać tak, by nie potłuc swoich butelek. Za przeszkodę niemal nie do przezwyciężenia uchodziły niemieckie "przepisy Rzeszy w kwestii butelek". W myśl tej regulacji Coca-Cola musiałaby zrezygnować ze swojej standardowej butelki, słynnej na całym świecie. Ale Keith walczył. Zaalarmował Atlantę, Atlanta- rząd w Waszyngtonie, Waszyngton- ambasadora USA w Berlinie, ambasador USA- sekretarza stanu w rządzie Hitlera, Wilhelma Kepplera, a ten rozporządził, że... coca-colę wolno pić z całkowicie niemieckich butelek.

Nawet ataki swojego konkurenta Afri-Coli- że amerykańska lemoniada to przecież produkt żydowski, więc trzeba go wyeliminować- Keith potrafił skutecznie potrafił skutecznie odeprzeć, choć nie był członkiem NSDAP. Z chwilą wybuchu wojny między USA a Niemcami zakład miał być podporządkowany rządowi. W skład rady nadzorczej niemieckiej Coca-Cola Company mieli wejść wysocy rangą naziści. No właśnie... Mieli... Keith i adwokat jego firmy, dr Oppenhoff, zdołali jednak przekonać odpowiednie władze, żeby sprawy Coca-Coli pozostawiły wyłącznie im. W porównaniu z tym problemem kłopot z niemieckimi browarnikami był drobiazgiem. Ich sprzeciw wobec amerykańskiej lemoniady Keith przełamał, dopuszczając ich do udziału w interesie jako koncesjonariuszy- wielu pozostało nimi do dzisiaj. W chwili wybuchu wojny niemiecki szef koncernu dysponował 39 rozlewniami, a 10 następnych znajdowało się w budowie. Amerykański dziennikarz Mark Pendergast, który badał historię koncernu, doszedł do wniosku, że sukces Keitha był "możliwy tylko dzięki podstępowi, blefowi, zastraszaniu, lizusostwu, wykorzystywaniu wpływów, promowaniu sprzedaży i po prostu sile woli".

Ale także dzięki bojowemu nastawieniu i mądremu przewidywaniu. Świadczy o tym jego fantastyczna idea fanty. Już pół roku po wprowadzeniu owocowej lemoniady na rynek, począwszy od wiosny 1941 roku jej sprzedaż znacznie wzrosła. Keith postarał się także, by produkcja trunku została wyłączona spod reglamentacji cukru w wojennych Niemczech. Zamiast sacharyny można było dodawać prawdziwego cukru z buraków. Dzięki temu udało się chemikom znacznie poprawić smak fanty. Napój z resztek, dotychczas dość cierpki, wreszcie stał się słodszy. Gdy 11 grudnia tamtego roku Niemcy wypowiedziały wojnę USA, dostawy syropu coli natychmiast ustały. Zapasów wystarczyło wprawdzie jeszcze na kilka miesięcy, ale wiosną 1942 roku ostatnia butelka coli w Niemczech została zużyta. Przyszła pora na erzac: fantę. Keith całkowicie przestawił moce przerobowe rozlewni na nowy produkt. W 1943 roku, czwartym roku wojny, wyprodukowano ponad 3 miliony skrzynek fanty. Napój niemal zupełnie wypełnił lukę po coli. A smak miała fanta bardzo różny. Prawie każda butelka smakowała inaczej, w zależności od rodzaju, ilości i dostępności resztek owoców. Mimo to lemoniada cieszyła się wielką popularnością. "Fanta została dobrze przyjęta przez ludzi- wspomina Walter Zimmermann. -Było to coś słodkiego. A tego w tych wojennych czasach po prostu brakowało". Wiele gospodyń domowych używało fanty zamiast cukru i w charakterze przyprawy. Niektóre na bazie napoju robiły nawet posiłki. Zimmermann opowiada: "Moja żona często brała butelkę fanty i gotowała na niej owsiankę dla dzieci. I to im smakowało". Potrzeba byłą matką wynalazku.

Im dłużej trwała wojna, tym częściej również Max Keith musiał rozwijać całą pomysłowość. Na przykład wtedy, gdy mimo nawałnicy alianckich nalotów bombowych należało utrzymać produkcję niemieckich rozlewni. Sama fabryka w Essen była trzykrotnie niszczona i odbudowywana. Aby zabezpieczyć produkcję, Keith polecił z każdej rozlewni w Niemczech, a miał ich już 49, jedną maszynę do butelkowania wywieźć za miasto, na przykład do jakiegoś starego gospodarstwa chłopskiego czy mleczarni. Gdy wskutek bombardowania produkcja w głównym zakładzie ustawała, korzystano z urządzeń rezerwowych. W ten sposób sprzedaż fanty odbywała się bez większych przerw. Mimo kłopotów i trudności we własnym kraju Keith angażował się także poza jego granicami. Udało mu się podczas wojny sprzedawać fantę w innych krajach europejskich i zarejestrować znak firmowy.

Mimo że Keith wykazał jak największe zaangażowanie dla firmy w Atlancie, po zakończeniu wojny kierownictwo Coca-Coli odniosło się początkowo z rezerwą i nieufnie do swojego przedstawiciela w Niemczech. Rankiem 18 maja 1945 roku, 11 (10) dni po kapitulacji Rzeszy, Paul Bacon, pełnomocnik amerykańskiego kierownictwa koncernu, zjawił się na terenie fabryki coca-coli w Essen. Nie pozostał tu prawie kamień na kamieniu. Bacon stał pośród gruzów i bezradnie rozglądał się wokół. Ani Keitha, ani coli. Jego wzrok padł na zniszczone ościeże drzwi. Przytwierdzona do niego była kartka z odręczną informacją dla gościa, by zechciał udać się pod adres poza miastem. Bacon ruszył w drogę. Jego wojskowy zwierzchnik, podpułkownik Robert Mashburn, ostrzegł go, żeby nie rozmawiał z Keithem, a tym bardziej nie podał mu ręki. Odpowiednio chłodno wypadło więc spotkanie obu kolegów z Coca-Coli. Bacon powiadomił Keitha, że nie może on dłużej pełnić funkcji szefa, ponieważ jest Niemcem. Keith był głęboko urażony. Kilka dni później centrala wysłała do Niemiec wywiadowcę, aby zbadał, jak Keith zachowywał się w czasie wojny. Informacje dostarczone przez agenta całkowicie odciążyły niemieckiego menedżera coli i fanty. Bossowie firmy w Atlancie dowiedzieli się, że Max Keith był wszystkim, tylko nie nazistą; że dla dobra firmy ów ojciec czworga dzieci wprawdzie zręcznie układał się z władzą, ale nie dał się jej zawłaszczyć czy zdeprawować; że wynaleziony przez siebie erzac coli- fantę, mógł bez trudu produkować pod własną firmą i zatrzymywać zyski dla siebie, a wykazał w interesach absolutną lojalność wobec Coca-Cola Company; i co nie mniej ważne, że dzięki Maxowi Keith' owi przeżyło wielu pracowników firmy w krajach europejskich okupowanych przez nazistów. Dewizą Keitha nie było: "Niemcy ponad wszystko", lecz "Coca-Cola ponad wszystko".

Po otrzymaniu tych informacji kierownictwu koncernu było niezmiernie przykro. Szybko postarało się naprawić wyrządzoną krzywdę. Swojemu wiernemu namiestnikowi powierzyło w okresie okupacji cywilny zarząd rozlewni coca-coli w Niemczech- łącznie z fantą. Keith znów sprawował dawną funkcję i otrzymał dodatkowe zadania: w połowie lat 50. został powołany do Brukseli i przejął dystrybucję coca-coli na obszarze od Sahary po Przylądek Północny i od zachodniego skrawka Irlandii po Iran. Później wrócił do Essen, skąd kierował obszarem środkowoeuropejskim z Niemcami, Austrią i Szwajcarią. W 1968 roku przeszedł na emeryturę. Utalentowany i lubiany menedżer zmarł 5 listopada 1974 roku. Pięć lat później w Essen nazwano jego imieniem ulicę. Budynek nr 66 jeszcze dziś jest siedzibą firmy Coca-Cola GmbH. Na koniec cytując Keitha: "Rozpierały mnie żądza czynu i entuzjazm. A tym, co mną potem całkowicie zawładnęło i nigdy już nie pozwoliło o sobie zapomnieć była coca-cola. Od tamtej pory byłem po wieczne czasy na dobre i złe związany z tym produktem".

---------------
Zdjęcia (od góry):
1. Max Keith podczas zebrania Coca-Cola GmbH w Hamburgu w 1946 roku.
2. Bohater jednej z wielu historyjek o coca-coli sierżant William de Schneider pijący coca-colę :) (jakby ktoś nie wiedział).
3. "Oficjalny napój orzeźwiający", czyli Cola sponsoruje nazistom olimpiadę.
4. "Amerykański mit"- amerykańscy żołnierze we Włoszech w marcu 1944 roku piją pierwszą colę na ziemi europejskiej.

Jak strajkuje się w Hollywood?

Rozkrzyczane grupy rzucające wyzwiskami, przepychanki, potyczki, uzbrojeni gangsterzy i wielkie pieniądze. Wszystko to jest nieodłącznym elementem Hollywood. Ale problemy zaczynają się w momencie, gdy sceny z filmu stają się rzeczywistością, a przed bramami słynnych studiów filmowych pojawia się prawdziwa krew...

W latach 30. i 40. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, bardziej niż kiedykolwiek wcześniej, dają o sobie znać najróżniejsze organizacje związkowe. W Hollywood, fabryce snów, sytuacja jest podobna. Słynny producent filmowy Darryl F. Zanuck oświadcza nawet: -Wszystkich swoich twórców potraktowałbym serią amunicji, gdyby ośmielili się zorganizować demonstrację przed moim studiem 20th Century Fox. Nie owija w bawełnę także Jack Warner, prezes studia Warner Bros: -Wszyscy oni to komuniści, radykalni bękarci... Atmosfera w kalifornijskich studiach gęstnieje. Nie jest tajemnicą, że krezusi przemysłu filmowego zatrudniają mafiosów do zastraszania związkowców oraz zakłócania demonstracji. Strajki w Hollywood w latach 30. i 40. były znacznie bardziej brutalne ze względu na udział gangsterów- twierdzi współczesny amerykański pisarz, Gerald Horne.

Paradoksalnie, jako pierwsi przeciw swoim przełożonym buntują się "najmniej agresywni" przedstawiciele przemysłu filmowego- animatorzy bajek, głównie pracownicy studia Walta Disneya. To właśnie ich praca jest wyraźnie niedoceniana, a za godziny nadliczbowe zamiast pieniędzy dostają często bony na jedzenie. W 1937 r. przebojem roku zostaje Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków, z której dochód jest czterokrotnie wyższy niż w przypadku innych ówczesnych filmów. Ale większość jej twórców nie otrzymuje ani jednego dodatkowego dolara. Nieliczni z animatorów, ci najlepsi, zarabiają nawet 500 dolarów tygodniowo, ale pozostali dostają maksymalnie 12 dolarów- mniej niż malarz pokojowy.

Sytuacja zaostrza się w 1941 roku. Po stronie animatorów staje Arthur Babbitt, ojciec słynnego rysunkowego psa Goffy' ego. Sam nie może skarżyć się na zarobki, lecz decyduje się wesprzeć kolegów, którym powodzi się gorzej.
Nie zostawię tak tego!- wścieka się Disney z powodu zdrady i wyrzuca Babbitta z pracy. Jednocześnie ochrona studia otrzymuje bezwzględny zakaz wpuszczania go do obiektu. 28 kwietnia 1941 roku animatorzy rozpoczynają strajk, Walt Disney, ku swojemu zdziwieniu odkrywa, że studio otoczone jest kordonem demonstrantów.

Strajkujący animatorzy podchodzą do całej akcji żartobliwie- w duchu swojej profesji. Dlatego przed studiem Disneya roi się od ludzi poprzebieranych za słynne postaci Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Nie brakuje też makiety gilotyny. Jednakże spokojne zgromadzenie jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki nagle zmienia się w bitewną wrzawę... Za sygnał rozpoczęcia zamętu posłużył okrzyk Arthura Babbitta. -Wstydź się tchórzu!- woła na przejeżdżającego Walta Disneya. Zdenerwowany producent wyskakuje ze swojego luksusowego auta i rzuca się na impertynenta. Otaczający ludzie muszą ich od siebie odciągnąć. Ostatecznie pokonany Disney musi dojść do porozumienia ze związkowcami. Nie dochodzi do wzmożenia przelewu krwi, studio uznaje roszczenia animatorów, a ci wracają do pracy.

Fala demonstracji obejmuje Hollywood także 5 października 1945 roku, a dzień ten przechodzi do historii znany jako "czarny piątek w Hollywood" lub też "bitwa w Burbanku". Przed bramą studia Warner Bros w Burbanku (część Los Angeles) dochodzi do konfrontacji między policjantami a 3 tys. strajkujących pracowników technicznych. Policjanci zmuszeni są użyć przeciwko strajkującym gazu łzawiącego oraz strumienia ody z węży strażackich. Demonstranci próbują najpierw przeszkodzić w wejściu do studia pracującym kolegom, a następnie przewracają przyjeżdżające samochody.

Ach to Hollywood...

Teatr kabuki z aktorów uczynił homoseksualistów

Na ulicy japońskiego miasta Edo (dzisiejsze Tokio) w 1690 roku pewien ojciec z małą córeczką spotyka dziwnie wyglądającą kobietę. Kiedy ją mijają, dziewczynka zwraca się do ojca: -Tato, ta pani wygląda jak pan. Rodzic uśmiecha się i wyjaśnia, że to rzeczywiście nie jest pani, ale aktor teatru kabuki, który w ten sposób chce się lepiej wczuć w rolę kobiecą.

Właśnie z takim zapałem aktorzy teatru kabuki (w tłumaczeniu "sztuka śpiewu i tańca") zabierają się do nauki swoich ról. Zależy im na tym, żeby widzowie wynosili z teatru jak najgłębsze doznania, a swój zawód traktują jako powołanie. Przecież teatr kabuki wraz z teatrem noh (dramat muzyczny) i teatrem kukiełkowym bunraku jest jedną z trzech form klasycznego teatru japońskiego. - To cudowne wrażenie- mówi niemal każdy, kto był na przedstawieniu kabuki. Aktorzy mają jaskrawo pomalowane policzki. Wydają z siebie dziwne dźwięki, ich ruchy podkreślają okazałe kostiumy, a całe przedstawienie ubarwiają tony orientalnych melodii. Jednak na początku w teatrze kabuki nie występowali wyłącznie mężczyźni, tak jak to ma miejsce dziś...

Na pomysł stworzenia teatru kabuki wpada utalentowana japońska tancerka Izumo no Okuni pod koniec XVI wieku. Uczy śliczne dziewczęta zeświecczonych buddaistycznych tańców oraz śpiewu. Wiele jej podopiecznych przebiera się w czasie występów za mężczyzn, podczas gdy ich koledzy ubierają dla odmiany damskie stroje, co spotyka się z wielkim zainteresowaniem publiczności. Zawsze na końcu spektaklu dziewczęta schodzą ze sceny w ramiona męskiej widowni. Zamieniają się w kurtyzany, które gotowe są spełnić każde intymne życzenie wypłacalnych klientów. Moment ten szybko staje się punktem kulminacyjnym każdego występu, ponieważ zainteresowanie jest niezwykle duże. -Ta jest moja!- kłócą się po przedstawieniu groźni samurajowie.

Niepokoje i upadek moralny, związane z tą twórczością teatralną, przestają się niebawem podobać przedstawicielom japońskiej władzy. Dlatego w 1629 roku zakazują grania kobiecego kabuki. Zastępują je chłopięcym, ale to jest jeszcze gorsze. Stali goście, przyzwyczajeni do tradycyjnych uciech z aktorkami, nie chcę zaprzestać ekscentrycznych igraszek i oddają się miłosnym przyjemnością z niezwykle pięknymi młodzieńcami, którzy zresztą się specjalnie przed tym nie bronią. -To jest niedopuszczalne- irytują się przedstawiciele władz i w 1653 roku raz na zawsze zarządzają, że w teatrze kabuki mogą grać tylko dorośli mężczyźni.

W wyłącznie męskiej trupie mężczyźni muszą podjąć się ról kobiecych... Na określenie odtwórców ról płci pięknej przyjmuje się termin onnagata. Muszą mieć dobrą kondycję fizyczną, mają bowiem za zadanie tańczyć z lekkością i powabem gejszy, chociaż ich kostium i peruka ważą ponad 30 kg. Niektórzy z tych aktorów ubierają się i zachowują kobieco również poza teatrem. -Chcę doskonale oddać istotę roli- usprawiedliwiają swoje dziwne zachowanie.

Najwybitniejszym autorem piszącym na potrzeby kabuki jest japoński dramaturg Chikamatsu Monzaemon. W jego twórczości dominuje tematyka historyczna, ale bardziej efektowne i wdzięczniejsze z perspektywy widza są dramaty mieszczańskie, inspirowane bieżącymi wydarzeniami. Jego najsłynniejsze sztuki traktują o samobójstwie kochanków, którzy nie potrafią poradzić sobie z konfliktem miłości i honoru lub nie są w stanie pokonać przeszkód społecznych. Sztuki te z niewielkimi modyfikacjami grane są do dzisiaj, więc oblicze kabuki pozostaje praktycznie niezmienione już od 300 lat.

Stare krzesło wywołało walkę o tron?

Jest rok 1733. W Polsce wybucha walka o koronę królewską pomiędzy Stanisławem Leszczyńskim a Augustem III. Francja rozszerza swoje wpływy na świecie i właśnie zwietrzyła okazję pozyskania nowych terenów. Wybucha wojna, w którą zamieszane są wszystkie mocarstwa europejskie. Oczywiście nie brakuje także Rosji. Wielkie intrygi jeszcze przybierają na sile. A wszystko to zaczyna się od przewrócenia, starego krzesła...

Cóż to za nieznośny ból! Zapłacicie mi za to! Kto postawił tu to przeklęte krzesło?!- krzyczy najważniejsza persona w całej Polsce- król August II. Władca, który zyskał niegdyś miano Mocnego, ponieważ potrafił gołymi rękami przełamać podkowę na pół, teraz miota się jak małe dziecko. I choć rana jest poważna, królowi nawet nie przyszłoby do głowy, że jedno rozklekotane krzesło, które właśnie przewróciło się na jego nogę, rozpęta wojnę w całej prawie Europie.

August II Mocny (167001733)

W nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1733 roku z Warszawy do Wersalu wyrusza specjalny posłaniec, który wiezie najnowsze wieści. Ostro pogania konia. Jego zaciśniętą dłoń pali wiadomość o śmierci króla Augusta II. Władca zmarł parę godzin wcześniej z powodu zakażenia krwi po amputacji nogi, którą przed dwoma miesiącami zranił o stare krzesło. Do innego francuskiego zamku- Chambord, gdzie przebywa były król, a obecnie wygnaniec Stanisław Leszczyński- goniec dociera 16 dni później. Zmęczony, nie dba o to, że jest środek nocy. Wie, że na zamku będzie bardzo mile widziany. Po wysłuchaniu wieści Leszczyński natychmiast nabiera energii. Jest świadom tego, że droga do korony Polski stoi dlań otworem. Wykrzykuje: -Zawiadomcie Rzym! Wiem, że nie będzie to łatwe, prawo do tronu ma syn zmarłego, August, ale z Bożą pomocą... zwyciężę!

Stanisław Leszczyński (1677-1766)

Wpływowy szlachcic Leszczyński wie, co to znaczy rządzić Polską. Po strasznych klęskach podczas tzw. Wojny Północnej (1700-1721) ówczesny król August II zostaje pozbawiony tronu. Władzę w kraju, który ze wszystkich sił próbuje oprzeć się szwedzkiej okupacji, w latach 1704-1709 przejmuje właśnie Leszczyński. Jednak jego panowanie kończy się z chwilą, gdy rosyjskie wojska ostatecznie zwyciężają nad Szwedami pod Połtawą. Król August II wraca do Polski i na powrót przejmuje władzę. Leszczyński z garstką oddanych ludzi wyjeżdża do Istambułu. Tam przez intrygi stara się wpłynąć na osmańskiego sułtana, aby wyruszył na wojnę przeciwko Rosji i Polsce. Na szczęście sułtan jest nieugięty. Tymczasem Leszczyński pała coraz większą nienawiścią do Augusta II...

-Przez 22 lata gniłem tutaj we Francji, ale oto nadeszła chwila, dla której się urodziłem. Polska będzie leżeć u mych stóp!- cieszy się Leszczyński na wieść o śmierci swego rywala. W kieszeni pobrzękują mu pieniądze jego zięcia, francuskiego króla Ludwika XV. Jesienią 1733 roku jednogłośnie zostaje wybrany na króla Polski, ale sprawy przyjmują nieoczekiwany dla niego obrót. powrót Stanisława Leszczyńskiego na tron nie satysfakcjonuje mocarstw takich jak Rosja, Austria i Saksonia, które wyruszają zbrojnie na Polskę. Ich jedynym celem jest obalenie nowego króla, wspieranego nie tylko przez Francję, lecz także przez Hiszpanię, Bawarię i Sabaudię. Koronę Polski chcą przekazać Augustowi III Wettinowi. Wybuchają długotrwałe, krwawe walki.

Ludwik XV (1710-1774)

W czerwcu 1735 roku wojsko Leszczyńskiego ponosi sromotną klęskę pod Gdańskiem. Klamka zapada. Król musi uciekać do Prus Książęcych, przebrany za prostego chłopa. Przeklęci Augustowie, przegrałem...- Leszczyński z trudem godzi się ze swoją porażką. Abdykuje 26 stycznia 1736 roku. Wkrótce potem powraca do Francji, gdzie otrzymuje tytuł księcia i zostaje łaskawym władcą Lotaryngii (podarowaną Francji przez Austrię w zamian za zaniechanie walki po stronie Leszczyńskiego). Cieszy się miłością poddanych. Do końca życia zajmuje się wspieraniem kultury i nauki, a lud nazywa go "Królem-Dobrodziejem".

------------------
Inni władcy, którzy zmarli na gangrenę-pogromczyni królów :)

Według francuskich historyków, wskutek złamania nogi i późniejszej gangreny umiera także słynny Król Słońce- Ludwik XIV. Podobno poślizgnął się na nieczystościach (higiena w tamtych czasach była na niskim poziomie) i złamał nogę. W otwarte złamanie wdała się infekcja, a później gangrena. Władca odmówił amputacji i zmarł w wieku 76 lat w strasznych męczarniach.

Na skutek martwicy kończyny dolnej miał także, według najnowszych badań, umrzeć młody faraon Tutanchamon. Ponoć podczas przejażdżki wychylił się z rozpędzonego rydwanu i wypadł przy pełnej prędkości. Ciężko się zranił- złamał sobie kość udową. Kilka godzin później w ranę wdała się infekcja. Jednak inne źródła podają, że przyczyną śmierci faraona była malaria.

Tadż Mahal- dzieło miłości czy megalomanii?

Tradycja głosi, że mongolski władca Szahdżahan nakazał wznieść bajkowy Tadż Mahal jako wyjątkowy grobowiec dla ukochanej żony Mumtaz. Jednak wcale nie musiała to być tak romantyczna historia. Według innych źródeł był on bowiem niewyżytym erotomanem, który zmarł w wieku 74 lat, spółkując z konkubiną.

Królowa Mumatz, żona muzułmańskiego władcy Szahdżahana, umiera w 1631 roku, wydając na świat swoje czternaste dziecko (ma wówczas dopiero 36 lat!). Prace przy budowie mauzoleum Tadż Mahal, w dzisiejszym stanie Uttar Pradesh, ruszają rok później. Wzięło w nich udział 20 tysięcy ludzi, a trwały 22 lata. Liczbę lat symbolizuje brama, która ma 4 wieże i 22 kopuły. Tadż Mahal jest posadowione na prostokątnej, marmurowej podstawie, której każdy kąt zamyka wysoki, strzelisty minaret. Jego forma do dziś się nie zmieniła.

Współcześni historycy podważają jednak tradycyjną wersję o romantycznej miłości królewskiej pary. Słynny indyjski grobowiec jest ich zdaniem przejawem megalomanii i niebotycznej próżności jego twórcy. Odnosi się to również do przeładowania symboliką, na którą natkniecie się tu na każdym kroku. Cytaty na ścianach Tadż Mahal pochodzą z 14 sur (rozdziałów) Koranu i dotyczą Dni Sądu i rajskich rozkoszy.

Wejdź do mojego ogrodu!

Czytamy nad wejściem do mauzoleum, ale tu rajskim ogrodem staje się całe Tadż Mahal. Co więcej, z niedawno odkrytego diagramu rzutu architektonicznego wynika, że grobowiec miał stanowić replikę bożego tronu.

To dowód wielkiej pychy Szahdżahana- umieścić ciało żony wewnątrz raju i na tronie samego Boga.- zgadzają się indyjscy historycy.

Według legendy Szahdżahan po śmierci żony rozpoczął wznoszenie na przeciwległym brzegu rzeki Jamuny dla siebie lustrzanego odbicia grobowca swej małżonki, ale z czarnego marmuru. Rzeczywiście- całkiem niedawno archeolodzy odkryli ruiny, jednak uznaje się je za pozostałości ogrodów. prawdopodobnie to budowa mauzoleum królowej zrujnowała państwowy skarbiec i na własny nie starczyło już władcy pieniędzy. Ciało Szahdżahana rodzina złożyła więc w białym Tadż Mahal.
Mauzoleum jest zbudowane z marmuru pochodzącego z oddalonych o 300 km kamieniołomów.
Ozdobne intarsje wykonane są ze szlachetnych kamieni z całego świata- z Rosji, Persji, a nawet Chile.
Tadż Mahal wieńczy typowy islamski półksiężyc na wieży, uzupełniony przez hinduistyczny grot świętej kopii.

W krypcie spoczywają Mumtaz i Szahdżahan, twarzami zwróceni w kierunku Mekki.

Bramę wejściową Szahdżahan polecił wznieść z czerwonego piaskowca w dawnym stylu mongolskim.

Histeria rosyjskich marynarzy niemal rozpętała wojnę

Połowa moich marynarzy musi się wszystkiego nauczyć, bo niczego nie wie. Druga połowa- bo wszystko zapomniała. Nawet gdyby coś pamiętali, i ta byłoby to przestarzałe- żali się pewien rosyjski oficer marynarki w 1904 r. Rosyjska flota bałtycka ma jeszcze większe problemy, niż można by podejrzewać. Jednak rozkaz cara Mikołaja II jest jasny...

Na początku XX w. tereny Mandżurii i Korei stają się kością niezgody między Rosją a Japonią. W lutym 1904 r. doskonała cesarska flota napada na Port Arthur, ówczesną rosyjską bazę na Dalekim Wschodzie. W następnych tygodniach dosłownie dziesiątkuje zaskoczoną carską flotyllę. Wyślijcie im na pomoc naszą flotę bałtycką!- decyduje Mikołaj II. Na jego rozkaz w październiku 1904 r. siły morskie zlokalizowane na Bałtyku wyruszają w podróż liczącą aż 29 tysięcy kilometrów-to wyprawa, która pokaże światu rosyjską słabość i niemal doprowadzi do wojny z Wielką Brytanią.

Japońskie torpedowce już patrolują Morze Północne. Wszędzie rozmieszczają miny- między niedoświadczonymi rosyjskimi marynarzami szerzy się panika. Żaden z nich nie zdaje sobie sprawy, że to czysta fikcja. (Myślę że dla współczesnego Amerykanina to jasne, że Morze Północne, jak sama nazwa wskazuje, oblewa od północy Japonię:)) Zarówno oficerowie, jak i szeregowi marynarze żyją w ciągłym stresie.
Żaden obcy statek nie ma prawa przeniknąć na nasze wody!- brzmi rozkaz dowódcy Z. P. Rożestwienskiego. Pierwszy incydent ma miejsce już u wybrzeży Danii. Kiedy nieznany statek zbliża się do floty, Rosjanie rozpoczynają niekontrolowany ostrzał. Obcy statek wycofuje się, nie ponosząc żadnych strat. Dopiero później wychodzi na jaw, że ów "intruz" miał dostarczyć rozkazy od cara i jednocześnie informację dla Rożestwienskiego o awansie.

Wieczorem 21 października 1904 r. statek transportowy Kamczatka, który zamyka rosyjski konwój, wysyła alarmującą wiadomość. Znajdujący się blisko szwedzki okręt uznaje za japoński torpedowiec. Rosjanie nie przypuszczają nawet, że kapitan Kamczatki jest kompletnie pijany. Narwy dalej są napięte...- Statki wroga na horyzoncie!- meldują pa chwili Rosjanie. Na ławicy, znanej jako Dogger Bank (ok. 100 km na wschód od wybrzeży Anglii), natrafiają na kilka nieznanych statków. Natychmiast otwierają ogień. Nawet nie podejrzewają, że to, co wzięli za japońskie torpedowce, to brytyjskie kutry rybackie. Pierwszy z nich, Crane, wkrótce idzie na dno. Wśród Rosjan panuje chaos. Niektórzy twierdzą nawet, że zostali storpedowani. Inni w zamieszaniu zaczynają strzelać do swoich! A co tam. Ostrzelany został np. sławny krążownik Aurora. Trzech martwych Brytyjczyków, dziesiątki rannych-to dość symboliczne straty w porównaniu z chaosem, jaki panował. Na szczęście dla Brytyjczyków rosyjska flota była w opłakanym stanie. Dowodem na to jest jeden z rosyjskich statków, który wystrzelił w sumie 500 pocisków, ale żaden nie trafił w cel.

To niewyobrażalne, żeby ktokolwiek mianujący się marynarzem przez 20 minut ostrzeliwał statki, nie upewniwszy się, czym właściwie jest jego cel- komentuje brytyjski dziennik "Times". Brytyjczycy są wściekli. na Wyspach mówi się o odwecie za Dogger Bank. Ludzie gromadzą się w symbolicznych miejscach i protestują przeciwko Rosji. Rosyjski wysłannik zostaje wygwizdany. Król Edward II jest zły do granic możliwości, ponieważ Mikołaj II wyraża jedynie ubolewanie zamiast złożyć wyjaśnienia. Sytuacja jest tym bardziej napięta, że w konflikcie rosyjsko-japońskim Brytyjczycy stoją po stronie Kraju Wschodzącego Słońca. Wśród pierwszych, którzy przesyłają kondolencje do Londynu, jest burmistrz Tokio.
Teraz rosyjską flotę na jej drodze przez kanał La Manche i Atlantyk śledzi Królewska Marynarka Wojenna, która tylko czeka na rozkaz ataku. Dyplomaci pracują w napięciu. ostatecznie car zgadza się na śledztwo, odwołanie winnych oficerów i wypłacenie wyższego odszkodowania brytyjskim rybakom. Tym razem konflikt zażegnano. Mimo to, rząd brytyjski odmówił przepuszczenia "bandy pijanych piratów" przez Kanał Sueski, przez co admirał Rożestwienski zmuszony był szlakiem Vasco da Gamy opłynąć Afrykę. Nieudolna flota swój koniec znalazła pod Cuszimą, ale to już całkiem inna historia.